کلیه نابجا یا اکتوپیک چیست؟

کلیه ها در حالت طبیعی در دو طرف یا همان پهلوها حدوداً در ناحیه زیر دنده ها قرار دارند. کلیه های جنین در قسمت تحتانی شکم (لگن) به فرم جوانه های کوچک تشکیل شده و در دو ماهه اول رشد این اندام از سمت لگن به جایگاه طبیعی خود یعنی نزدیکی مهره 1 و 2 جابجا می‌شود. حال در برخی مواقع کلیه ها در جای مناسب طبیعی خود قرار ندارند که این یک مشکل مادرزادی شناخته می‌شود. این بیماری مادرزادی، کلیه نابجا نام دارد و اینگونه است که کلیه بالاتر یا پایین تر از ناحیه نرمال خود قرار دارد.

کلیه نابجا که با اصطلاح علمی کلیه اکتوپیک نیز شناخته می‌شود، یک بیماری مادرزادی است که در آن کلیه در موقعیت طبیعی خود قرار ندارد. این عارضه شیوع زیادی ندارد و فقط در برخی افراد، نیاز به درمان یا جراحی دارد.

کلیه نابجا یا اکتوپیک (لگنی) چیست؟

کلیه اکتوپیک یا نابجا یک نقص مادرزادی محسوب می‌ شود که در هنگام تولد ملاحظه می ‌شود. در این حالت کلیه یا در قسمت پایین یا در سمت مقابل و یا در قسمت بالاتر از محل معمول خود قرار می‌گیرد. این نقص به این دلیل ایجاد می‌شود که کلیه جنین در دوره رشد جنینی نتوانسته است به محل مشخص خود برسد.

علت کلیه نابجا

عوامل‌های زیر باعث کلیه نابجای لگنی می‌شود:

• نامناسب رشد کردن کلیه
• وجود نقص در بافت کلیه
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
• بیمار بودن مادر
• قرار گرفتن مادر در معرض عامل‌ هایی چون مواد شیمیایی یا داروها

علائم کلیه نابجا

بیشتر افراد مبتلا به کلیه اکتوپیک هیچ علائمی ندارند. در صورت بروز عوارض، علائم ممکن است پدیدار شود:

• درد در شکم یا کمر
• تکرر ادرار یا سوزش هنگام ادرار
• تب
• هماتوری یا خون در ادرار
• غده یا توده در شکم
• فشار خون بالا

تشخیص کلیه نابجا

پزشک مشکل کلیه نابجای لگنی را با استفاده از یک یا چند مورد از آزمایش‌های تصویربرداری زیر تشخیص می‌دهد:

• سونوگرافی: در سونوگرافی از دستگاهی به نام ترانسدیوسر استفاده می‌شود که امواج صوتی را به روشی ایمن و بدون درد به سمت اندام‌ها می‌فرستد تا تصویری از ساختار را ارائه دهد. محل کلیه‌ها در تصاویر سونوگرافی دیده می‌شود.
• پیلوگرافی داخل وریدی (IVP): به رادیوگرافی مجرای ادراری پیلوگرافی گفته می‌شود. رنگ مخصوصی موسوم به ماده حاجب در سیاهرگ بازوی بیمار تزریق می‌شود تا انسداد مجرای ادرار مشخص شود. البته در مورد کودکان معمولاً سونوگرافی به جای پیلوگرافی انجام می‌شود.
• سیستویورتروگرافی تخلیه‌ای (VCUG): نوعی رادیوگرافی از مثانه و پیشابراه است که در زمان پر بودن مثانه و حین ادرار کردن انجام می‌شود. مثانه و پیشابراه با ماده حاجب پر می‌شود تا ساختارها به وضوح در عکس دیده شود. دستگاه رادیوگرافی تصاویری را از ماده حاجب هنگام پر بودن مثانه و حین ادرار کردن ثبت می‌کند. ناهنجاری‌های داخل پیشابراه و مثانه و برگشت ادرار به سمت بالا و کلیه هنگام ادرار کردن مشخص می‌شود.
• اسکن رادیونوکلئید: نوعی روش تصویربرداری است که بر آشکارسازی مقادیر اندکی از تشعشع پس از تزریق مواد شیمیایی رادیواکتیو مبتنی است. چون مقدار مواد رادیواکتیو بسیار کم است، خطر آسیب دیدن سلول‌ها بسیار پایین است. از رایانه‌ها و دوربین‌های مخصوصی برای تهیه تصویر از مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود. موقعیت کلیه نابجای لگنی و انسداد حالب در اسکن مشخص می‌شود.
• ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): دستگاه ام آر آی از امواج رادیویی و آهن‌ربا برای تهیه تصاویر دقیق و پرجزئیات از اندام‌های داخلی بدن و بافت‌های نرم استفاده می‌کند. در این روش از اشعه ایکس استفاده نمی‌شود. ابتدا ماده حاجب تزریق می‌شود. طرز کار اکثر دستگاه‌های ام آر آی به این شکل است که بیمار روی تخت دراز می‌کشد، تحت وارد دستگاه تونل مانندی می‌شود که ممکن است انتهای آن باز یا بسته باشد. بعضی دستگاه‌های جدید به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فضای بیشتری را در اختیار بیمار قرار می‌دهند. محل کلیه در اسکن ام آر آی دیده می‌شود.

آیا می‌توان از ایجاد کلیه نابجا جلوگیری کرد؟

پاسخ منفی است. این بیماری جزء نقایصی است که دلیل خاص و دقیقی برای به وجود آمدن نداشته و کشف نشده است که چگونه باید از آن جلوگیری کرد

عوارض لگنی و درمان اکتوپیک

• زمانی که کلیه‌ها در محل درست خود قرار نگرفته باشند ممکن است در تخلیه و دفع ادرار مشکل ایجاد شود. در برخی موارد حتی ممکن است ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها برگشت داشته باشد که به آن رفلکس یا برگشت ادرار گفته می‌شود. جریان غیرطبیعی و غیرعادی ادرار می‌تواند باعث ایجاد برخی مشکلات و بیماری‌ها شود.
• عفونت: به طور طبیعی، جریان ادرار باکتری‌ها را در مسیر شسته و از رشد آنها در کلیه‌ها و مجاری ادراری جلوگیری می‌کند. زمانی که کلیه در محل درست خود قرار نداشته باشد، ادرار در لوله حالب یا در کلیه باقی‌مانده و محبوس می‌شود. باقیمانده ادرار در مجرای ادرار باعث می‌شود که باکتری‌ها امکان رشد و گسترش پیدا کنند. علامت عفونت ادراری شامل تکرر ادرار ، سوزش ادرار ، رسوبات ادراری و شکم درد، شکم درد، کمر درد، تب و لرز می‌شود.
• تشکیل شدن سنگ: سنگ کلیه از موادی که در ادرار وجود دارد مانند کلسیم و اگزالات تشکیل می‌شود. زمانی که ادرار به مدت طولانی در مجرای ادراری باقی بماند ممکن است این مواد به مرور تبدیل به سنگ شوند. علائم وجود سنگ در مجرای ادرار شامل درد شدید کمر، پهلوها یا لگن می‌شود و همچنین ممکن است در ادرار خونین دیده شده، فرد دچار تب و لرز شود، استفراغ کند یا در هنگام ادرار کردن دچار سوزش و درد شود.
• نارسایی کلیه : اگر ادرار در کلیه‌ها باقی بماند باعث آسیب‌دیدگی کلیه‌ها می‌شود. در نتیجه کلیه‌ها نمی‌توانند مواد زائد و مایعات اضافی را از خون فیلتر کنند.
• ضربه: اگر کلیه نابجا در قسمت پایین شکم یا لگن اتفاق افتاده باشد ممکن است مستعد آسیب‌دیدگی و وارد آمدن ضربه باشد. افراد مبتلا به کلیه نابجای لگنی که در فعالیت‌ها و ورزش‌های پربرخورد شرکت می‌کنند باید از محافظ استفاده کنند.
• در مجموع کلیه‌های نابجا نیاز به درمان در صورت نداشتن علائم نخواهند داشت. درمان کلیه‌ی نابجا بر اساس علایم و شدت عوارض متغیر است. در برخی موارد، لازم است که تغییر موقعیت از طریق جراحی برای کلیه انجام شود تا جریان ادراری بهبود پیدا کند. سنگ‌های کلیوی،‌ انسداد مسیر جریان ادرار، انباشته شدن ادرار یا جوش‌خوردگی متقابل کلیه‌ها نیاز به درمان جراحی دارد. اگر کلیه‌ آسیب شدیدی دیده باشد، جراحی برداشت کلیه ممکن است لازم باشد. ضرورتی برای انجام پیوند کلیه وجود ندارد چون همه می‌توانند با داشتن یک کلیه فعال زندگی سالمی داشته باشند.

• علائم عفونت کلیه در زنان و مردان چیست؟
  تاریخ انتشار : 1400-10-27تاریخ بروز رسانی : 1400-11-21


• علل علائم و درمان سندرم نفروتیک
  تاریخ انتشار : 1401-05-31تاریخ بروز رسانی : 1401-06-01


• نارسایی یا کم کاری مزمن و از کار افتادن کلیه
  تاریخ انتشار : 1401-05-29تاریخ بروز رسانی : 1401-06-03