سیستوسل یا افتادگی مثانه چیست و چه علل و علائمی دارد؟

مثانه در جای خود درست بالای انتهای واژن توسط عضلات و لیگامان هایی نگه داشته می شوند. هنگامی که دیواره های واژن شل می شوند، اندامهای درون لگن موجب ایجاد برآمدگی در واژن می شوند و به اصطلاح دچار افتادگی می شوند. رحم که توسط ناحیه انتهایی واژن محافظت می شود در صورت شل شدن عضلات و لیگامان های دیواره واژن به درون واژن فرو می افتد که به آن افتادگی رحم می گویند. از انواع دیگر افتادگی می توان به افتادگی مثانه به درون دیواره واژن اشاره کرد که به این بیماری سیستوسل هم گفته می شود. در ادامه به علائم افتادگی رحم و مثانه و روش های درمانی مرتبط با آنها می پردازیم.

سیستوسل در بارداری

یکی از مهمترین دلایل افتادگی مثانه در زنان بارداری و زایمان‎های سخت است. آن دسته از زنانی که با زایمان‎های سخت مواجه بوده‎اند و یا چند قلوزایی داشته اند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

علل افتادگی مثانه

افتادگی مثانه می تواند به دلایل زیادی ایجاد شود. علت اصلی استرس بر روی این رباط و بافت حمایتی هنگام زایمان است. زنانی که بارداری های زیادی دارند، زایمان طبیعی دارند یا زایمان طولانی یا سختی دارند، در معرض خطر بیشتری هستند.

عوامل دیگری که می توانند منجر به افتادگی شوند عبارتند از:

• بلند کردن اجسام سنگین
• سرفه مزمن (سایر مشکلات ریوی)
• یبوست
• زور زدن مکرر برای دفع مدفوع
• چاقی
• یائسگی (زمانی که سطح استروژن شروع به کاهش می کند).
• جراحی قبلی لگن
• سالخوردگی

علائم افتادگی مثانه

شایع ترین علامت احساس برآمدگی واژن است. برآمدگی در واژن چیزی است که می توانید ببینید یا احساس کنید. علائم و نشانه های دیگری که ممکن است با افتادگی مرتبط باشد عبارتند از:

• دفع مکرر یا میل به دفع ادرار
• بی اختیاری ادرار (از دست دادن ناخواسته ادرار)
• بلافاصله بعد از ادرار کردن احساس آرامش نمی کنید.
• عفونت های مکرر دستگاه ادراری
• درد در واژن، لگن، پایین شکم، کشاله ران یا کمر
• سنگینی یا فشار در ناحیه واژن
• رابطه جنسی دردناک
• خارج شدن بافت از واژن که ممکن است حساس و یا همراه با خونریزی باشد.
• برخی از موارد افتادگی ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند.

عوامل خطرساز سیستوسل

این عوامل ممکن است خطر افتادگی قدامی (سیستوسل) را افزایش بدهند:

1. بارداری و زایمان: زنانی که زایمان واژینال یا با کمک ابزار داشته‌اند، حاملگی‌های چند قلویی را تجربه کرده‌اند و یا نوزادان آنها وزن بالایی داشته‌اند، در معرض خطر افتادگی قدامی هستند.
2. سالخوردگی: خطر افتادگی قدامی یا سیستوسل با افزایش سن افزایش می‌یابد به ویژه بعد از یائسگی، زمانی که تولید استروژن در بدن شما که به قوی نگه داشتن کف لگن کمک می‌کند، کم می‌شود.
3. هیسترکتومی: برداشتن رحم ممکن است به ضعف در کف لگن شما کمک کند؛ اما همیشه اینطور نیست.
4. علل ژنتیک: بعضی از زنان با بافت همبند ضعیف‌تری به دنیا می‌آیند که آنها را مستعد ابتلا به سیستوسل می‌کند.
5. چاقی: زنان چاقی که دارای اضافه وزن هستند بیشتر در معرض خطر سیستوسل قرار دارند.

انواع سیستوسل

• سیستوسل درجه ۱

که به آن سيستوسل درجه خفیف نیز میگویند، زمانی رخ مى دهد که مثانه فقط میزان كمى واژن افتاده باشد.

• سیستوسل درجه ۲

مثانه به اندازه ى کافی پایین آمده و به ورودى مجراى واژن رسیده باشد.

• سیستوسل درجه ۳

زمانی اتفاق می افتد که مثانه از مجراى واژن کاملاً بیرون زده باشد.

تشخیص افتادگی مثانه

افتادگی مثانه را می توان با بررسی سابقه بالینی فرد و انجام معاینه لگن تشخیص داد. پزشک، شدت افتادگی و ناحیه مبتلای واژن را تعیین می کند. علاوه بر این موارد، آزمایش های تصویر برداری و تست های دیگر نیز برای بررسی کف لگن انجام می شوند. از جمله این آزمایش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. سیستوسکوپی
2. اورودینامیک
3. تصویر برداری اشعه ایکس
4. سونوگرافی
5. تصویر برداری MRI

جلوگیری از افتادگی مثانه

می توانید با انجام کارهای ساده فشار وارده بر عضلات لگن را کاهش دهید به خصوص اگر زایمان طبیعی انجام داده اید. در ادامه به این موارد می پردازیم:

1. از وزنه برداری سنگین خودداری کنید.
2. از زور زدن و وارد کردن فشار در هنگام دفع مدفوع خودداری کنید.
3. از مصرف دخانیات خودداری کنید تا احتمال ابتلای شما به سرفه مزمن کاهش یابد.
4. سعی کنید وزن متعادلی از طریق رژیم و ورزش داشته باشید.
5. مصرف مکمل های استروژن پس از یائسگی تحت نظر پزشک می تواند به حفظ قدرت و استحکام عضلات لگن کمک کند. این مکمل ها حتماً باید تحت نظر پزشک انجام شوند؛ زیرا مصرف زیاده از حد آنها ممکن است منجر به سرطان رحم، سرطان تخمدان یا سرطان سینه شود.

درمان افتادگی مثانه

افتادگی مثانه درجه 1 که هیچگونه درد یا احساس ناراحتی ندارد، به درمان دارویی یا جراحی نیاز ندارد. پزشک به افراد مبتلا به افتادگی مثانه درجه 1 توصیه می‌کند که زور نزنند و اشیای سنگین بلند نکنند.

• درمان‌های غیر جراحی

رحم بند یا شیاف مهبل وسیله‌ای است که در واژن قرار داده می‌شود تا مثانه را در جای خود نگه دارد. رحم بندها باید در فواصل زمانی مشخص بیرون آورده شده و تمیز شوند تا عفونت ایجاد نشود. بعضی از رحم بندها به نحوی طراحی و ساخته شده‌اند که فرد می‌تواند خودش رحم بند را خارج کرده و آن را تمیز کند. در مورد دیگر انواع رحم بند، پزشک باید رحم بند را خارج و آن را تمیز کند. معمولاً برای جلوگیری از ایجاد عفونت و آسیب به دیواره واژن، به همراه رحم بند از پماد استروژن نیز استفاده می‌شود.

• ورزش‌های کگل

ممکن است پزشک انجام ورزش‌های کگل را توصیه کند. ورزش‌های کگل، ورزش‌هایی هستند که برای تقویت عضلات کف لگن استفاده می‌شوند. همچنین از ورزش‌های کگل به تنهایی یا به همراه دیگر روش‌های موجود برای درمان افتادگی‌های متوسط و خفیف مثانه استفاده می‌شود.

• داروها

در افتادگی مثانه از داروهای جایگزین استروژن برای تقویت بافت واژن و بافت‌های اطراف آن استفاده می‌شود. درمان با داروهای جایگزین استروژن برای تمام افراد مناسب نیست (مانند افرادی که سرطان خاصی دارند). بدن زنان پس از یائسگی دیگر به طور طبیعی استروژن تولید نمی‌کند و در نتیجه عضلات واژن ضعیف می‌شوند. در افتادگی‌های خفیف مثانه، برای بهبود علائم افتادگی مانند ضعف واژینال یا بی اختیاری ادرار، استروژن تجویز می‌شود. در مورد افتادگی‌های شدیدتر، درمان دارویی با دیگر روش‌های درمانی همراه می‌شود.

• درمان‌های دیگر

برای درمان افتادگی مثانه و تقویت عضلات لگن از درمان فیزیکی، مانند تحریک الکتریکی و بیوفیدبک نیز استفاده می‌شود.

1. تحریک الکتریکی: پزشک از یک پروب برای عضلات مورد نظر در واژن یا کف لگن استفاده می‌کند. پروب به وسیله‌ای متصل است که جریان الکتریکی کمی را به عضله فرستاده و عضله را منقبض می‌کند. انقباض به تقویت عضله کمک می‌کند. روش دیگر تحریک الکتریکی این است که به صورت مغناطیسی اعصاب پودندال (عصب شرمی) را از خارج بدن تحریک می‌کنند. این کار عضلات کف لگن را فعال کرده و به درمان بی اختیاری ادرار کمک می‌کند.
2. بیوفیدبک: در بیوفیدبک از یک حسگر برای نمایش حرکات عضله واژن و کف لگن استفاده می‌شود. پزشک حرکاتی ورزشی برای تقویت عضلات داخل واژن یا کف لگن برای بیمار تجویز می‌کند. این حرکات ورزشی عضلات را تقویت کرده و علائم افتادگی مثانه را کاهش می‌دهد. در حین انجام حرکات ورزشی، حسگر موجود انقباضات عضلات را نمایش داده و پزشک با مشاهده تصاویر روی مانیتور متوجه می‌شود که حرکات ورزشی تا چه حد برای بیمار مفید هستند.

• جراحی

معمولاً در افتادگی‌های شدید مثانه که به وسیله رحم بند درمان نمی‌شوند، بیمار به جراحی نیاز دارد. جراحی افتادگی مثانه از راه واژن انجام می‌شود و هدف از جراحی این است که مثانه در محل خود قرار گیرد. با ایجاد شکافی در دیواره‌ی واژن، مثانه در محل اصلی خود قرار داده می‌شود. سپس قسمت افتاده‌ی مثانه، بسته شده و دیواره واژن محکم می‌شود. بسته به روش مورد استفاده، جراحی تحت بیهوشی عمومی، منطقه‌ای و یا موضعی انجام می‌شود.