هیپوسپادیاس (Hypospadias) یا ختنه خدادادی چیست؟

آلت تناسلی نوزاد در هفته های 12-9 شکل می گیرد و هورمون های مردانه موجب تشکیل مجرای ادرار و پوست ختنه گاه می شوند، هر گونه اختلال در عملکرد این هورمون ها، می تواند موجب بروز هیپوسپادیاس شود. هیپوسپادیس نوعی نقص مادرزادی است که باعث می شود در افرادی که دچار این بیماری هستند، مجرای خروجی مثانه در قسمت زیرین آلت تناسلی قرار بگیرد (در حالت طبیعی، مجرای خروجی پیشابراه در نوک آلت تناسلی قرار دارد). این اختلال به دلیل عملکرد نادرست هورمون ها در دوران بارداری و در برخی موارد، به دلیل وراثت ایجاد می شود. خیلی از جوانان و بزرگسالان که به نوع خفیف هیپوسپادیاس مبتلا هستند و در کودکی عمل نشده اند یا اینکه عمل آنها موفقیت آمیز نبوده است، از ظاهر نامناسب آلت خود و پایین تر بودن سوراخ ادرار ابراز نارضایتی می کنند و بعضاً باعث خجالت و کاهش اعتماد به نفس آنها می شود، به خصوص در افرادی که قصد ازدواج دارند و این موضوع را مانعی برای ازدواج خود می دانند. درست است هیپوسپادیاس خفیف مشکلی در باروری ایجاد نمی‌کند؛ ولی غالباً امکان بازسازی و ترمیم مجرای ادراری و آوردن سوراخ ادراری برای ایجاد ظاهری بهتر به سر آلت وجود دارد.

دلایل هیپوسپادیاس

علل خاص هیپوسپادیاس ناشناخته هستند. با این حال، ارتباط خانوادگی وجود دارد: پدران و برادران کودکان مبتلا به هیپوسپادیاس، به احتمال بیشتری دارای این حالت غیرعادی هستند. در طی هشت یا چند هفته اول رشد در رحم، آلت تناسلی مردانه و زنانه مشابه هستند. آلت تناسلی پس از هفته هشتم شروع به رشد می‌کند. نقص در مجرای ادرار بین هفته‌های 9 و 12 حاملگی رخ می‌دهد.

علائم هیپوسپادیاس

شایع‌ترین نشانه‌ها و علائم هیپوسپادیاس شامل موارد زیر است:

• قرار داشتن خروجی مجرای پیشابراه در نقطه‌ای غیر از نوک آلت تناسلی
• انحنای رو به پایین محور آلت تناسلی
• ظاهر روپوش‌دار آلت تناسلی که به خاطر آن است که فقط نیمه بالایی آن توسط پوست ختنه‌گاه پوشیده شده است.
• پاشش ادرار به شکل غیرطبیعی در هنگام خروج از آلت تناسلی
• در حدود 10% از موارد هیپوسپادیاس، یکی از بیضه‌ها به طور کامل به داخل کیسه بیضه نزول نکرده است.
• رشد ناقص و ناتمام پوست ختنه‌گاه (پوستی که قسمت نوک آلت تناسلی را می‌پوشاند).

عوامل خطر هیپوسپادیاس

اگرچه علت هیپوسپادیاس معمولاً ناشناخته است، این عوامل ممکن است با مسائل زیر مرتبط باشند:

• سابقه خانوادگی: این وضعیت در نوزادانی که دارای سابقه خانوادگی هیپوسپادیاس هستند بیشتر است.
• ژنتیک: بعضی از تغییرات ژنتیکی ممکن است در اختلال هورمون‌هایی که تشکیل اندام تناسلی مردانه را تحریک می‌کنند، نقش داشته باشند.
• سن مادران بالای ۳۵ سال: بعضی تحقیقات نشان می‌دهد که ممکن است در نوزادان پسر متولد شده از زنان بالای ۳۵ سال، خطر ابتلا به هیپوسپادیاس وجود داشته باشد.
• قرار گرفتن در معرض برخی از مواد در دوران بارداری: بعضی گمانه زنی‌ها در مورد ارتباط بین هیپوسپادیاس و قرار گرفتن مادر در معرض تعدادی از هورمون‌ها یا ترکیبات خاص مثل آفت کش‌ها یا مواد شیمیایی صنعتی وجود دارد؛ اما برای تأیید این موضوع به مطالعات بیشتری نیاز است.

انواع هیپوسپادیاس

نوع خاص هیپوسپادیاس در یک نوزاد پسر به موقعیت دهانه خروجی مجرای پیشابراه بر روی آلت تناسلی بستگی دارد:

• ساب‌کرونال: در این حالت خروجی پیشابراه، جایی در نزدیکی سر آلت تناسلی قرار گرفته است.
• میدشافت: در این حالت خروجی پیشابراه در امتداد محور آلت تناسلی قرار گرفته است.
• پنوسکروتال: خروجی مجرای پیشابراه در محل تلاقی آلت تناسلی و کیسه بیضه قرار گرفته است.

هیپوسپادیاس و ازدواج

موارد شدید هیپوسپادیاس برای زوج هایی که سعی بر باروری دارند، می تواند مشکل ساز باشد. دلیل این امر این است که ورود مایع منی به واژن از طریق مقاربت عادی مشکل است. هیپوسپادیاس در آلت تناسلی، لزوماً مانع از باروری نمی شود. در عوض مشکل در ورود مایع منی به واژن در این افراد یک حالت معمول است؛ بنابراین بسیاری از روش های درمان ناباروری مردان دارای این مشکل در دسترس است. لقاح آزمایشگاهی، روش های GIFT و … همه گزینه های مناسب هستند.

عوارض هیپوسپادیاس

اگر هیپوسپادیاس درمان نشود، می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• ظاهر غیر طبیعی آلت تناسلی
• مشکلات در یادگیری استفاده از توالت
• انحنای غیر طبیعی آلت تناسلی در هنگام نعوظ آلت تناسلی
• مشکلات مربوط به اختلال در انزال

درمان هیپوسپادیاس

درمان این عارضه جراحی می‌باشد. این درمان بیشتر درکسانی توصیه می شود که به نوع شدید این بیماری مبتلا بوده و یا همراه با انحنای شدید در آلت تناسلی باشند به طوریکه مانع فعالیت جنسی یا مانع باروری می شود. البته برای همه انواع هیپوسپادیاس با هر میزان درجه ای توصیه به جراحی می شود. عمل هیپوسپادیاس، نوعی جراحی است که نقص مادرزادی در دهانه آلت تناسلی را ترمیم می کند. این جراحی، معمولاً بین ۶ ماهگی تا ۲ سالگی و به صورت سرپایی انجام می شود. پسرانی که با مشکل هیپوسپادیاس متولد می شوند، نباید در زمان تولد ختنه شوند. ممکن است نیاز باشد که بافت اضافی پوست ختنه گاه، در طول جراحی هیپوسپادیاس ترمیم شود.

مراقبت بعد از عمل هیپوسپادیاس

• پزشک آنتی بیوتیک‌هایی برای کاهش خطر ابتلا به هر گونه عفونت و همچنین داروهای مسکن برای کمک به هر گونه ناراحتی تجویز می‌کند.
• تا زمانی که پزشک تشخیص دهد، اجازه ندهید که کودک با اسباب بازی‌هایی که نیاز به گشاد نشستن دارد، مانند اسباب بازی‌های سواری یا واکر، بازی کند.
• ممکن است کودک به مدت 41-5 روز نیاز به سوند ادراری داشته باشد که ممکن است با یک بخیه در محل خود ثابت شود. این سوند می تواند ادرار را به پوشک منتقل کند یا به کیسه ادراری متصل شود.
• ممکن است بعد از عمل داروهای چرک خشک کن، مسکن و داروهای شل کننده مثانه تجویز شود.

مدت زمان عمل هیپوسپادیاس

جراحی هیپوسپادیاس با بیهوشی عمومی انجام می شود و مدت زمان این جراحی بینی 5/1 تا 3 ساعت است.

پیشگیری از هیپوسپادیاس

زنان باردار می‌توانند با انجام رفتارهای سالم خطر ابتلا به هیپوسپادیاس و نقص‌های دیگر را کاهش دهند، از جمله:

1. عدم استفاده از سیگار یا الکل
2. حفظ وزن سالم
3. مصرف 400 تا 800 میکروگرم (میلی گرم) اسید فولیک در روز
4. مراجعه منظم به پزشک در هنگام بارداری

عوارض بعد از عمل هیپوسپادیاس

• فیستول اداری: در بیماری هیپوسپادیاس یک تکه از مجرای ادرار به صورت مادرزادی تشکیل نمی شود، طول این تکه برحسب شدت بیماری متفاوت است و جراح باید آن را که به صورت لوله خواهد بود برای بیمار درست کند. گاهی یک نقطه از این لوله به پوست باز می شود و ادرار از آن خارج می شود. اندازه این فیستول از نوک سوزن تا چند میلی متر متفاوت است و باید در زمان مناسب اصلاح شود. گاهی هم بیش از یک عدد فیستول ادراری ایجاد می شود.
• تنگی سوراخ مجرای ادرار تازه شده
• باز شدن کامل زخم که در آن ترمیم هیپوسپادیاس با شکست کامل روبرو می شود.
• در هیپوسپادیاس شدید باید برای بیمار با جراحی ترمیمی کلاهک آلت تناسلی درست کرد، گاهی ترمیم مجرای ادرار به صورت کامل انجام می شود و فقط این کلاهک تازه درست شده از هم می پاشد.
• کجی آلت تناسلی
• چسبندگی آلت به کیسه بیضه
• ترمیم ناقص هیپوسپادیاس مثلا یک سوم آن اصلاح می شود و بقیه باقی می ماند.
• خونریزی
• تشکیل هماتوم یا لخته خونی
• تورم و عفونت محل زخم
• انسداد ادراری
• چسبندگی شدید ما بین کلاهک و تنه آلت تناسلی
• ظاهر نامناسب آلت تناسلی: هر قدر شدت هیپوسپادیاس بیشتر باشد ظاهر آلت تناسلی پس از ترمیم نامناسب تر خواهد بود.