احتباس ادرار و انسداد مجاری ادراری، علل و درمان

دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، مثانه، مجرای خروجی و حالب می‌باشد که وظیفه دارند خون موجود در بدن را تصفیه کرده و مواد دفعی مثل آب اضافی، اوره، موارد شیمیایی مثل داروها و… را از خون جدا کرده و آن را دفع کنند. در بعضی شرایط ممکن است که بدن نتواند این مواد یعنی ادرار را از بدن خارج کنند که به این وضعیت احتباس ادرار می‌گویند. به طور معمول، جریان ادرار به سمت خارج از کلیه‌ها، فشار بسیار کمی دارد. اگر جریان ادرار مسدود شود، ادرار پشت نقطه مسدود شده جمع می‌شود و در نهایت به لوله‌های کوچک کلیه و محل تجمع این لوله‌ها (لگن کلیوی) رسیده و باعث تورم کلیه شده و فشار را در ساختارهای داخلی آن افزایش می‌دهد. احتباس ادراری (Urinary retention) به معنی عدم توانایی در خالی کردن مثانه به صورت کامل می‌باشد. ممکن است این حالت به طور ناگهانی (احتباس حاد) و یا در طول مدت زمان طولانی (احتباس مزمن) ایجاد شود. احتباس ادراری در مردان شایع تراز زنان می‌باشد. برای تشخیص علت ایجاد این عارضه به انجام آزمایش نیاز است. درمان احتباس ادراری حاد و مزمن به علت اصلی ایجاد این عارضه بستگی دارد.

علل انسداد مجاری ادرار

• سنگ مثانه: سنگی که در نقطه‌ای از مجاری ادراری تشکیل شده، ممکن است در مثانه گیر کند. سنگ‌های بزرگ خروجی میزراه (مجرای خروجی ادرار) را کاملاً مسدود می‌کنند.
• مشکلات عصبی یا ضایعه نخاعی: آسیب عصبی روند انتقال پیام‌های بین مغز و مثانه را که برای تخلیه ضروری‌اند، مختل می‌کند.
• دارو: داروهای آرام کننده عصب‌های پرکار بر سلول‌های عصبی مثانه اثر می‌گذارند و جریان ادرار را مختل می‌کنند. این داروها شامل آنتی هیستامین‌های مورد استفاده برای درمان حساسیت، آنتی اسپاسمودیک‌های (ضداسپاسم‌های) مور مصرف برای درمان گرفتگی عضلانی و دل پیچه و ضدافسردگی‌ها می‌شود.
• جراحی: داروی بی‌حسی گیرنده‌های عصبی را کند می‌کند و باعث احتباس ادرار موقتی می‌شود.
• عفونت: عفونت میزراه یا مثانه، مانند عفونت ادراری ، باعث ورم یا التهابی می‌شود که به میزراه فشار می‌آورد و جریان ادرار را مسدود می‌کند.
• یبوست: مدفوع سفت گیر کرده در راست روده (رکتوم) به مثانه و میزراه فشار می‌آورد و باعث بسته شدن مجرای خروج ادرار می‌شود.
• سیتسوسل: دیواره بین مثانه و واژن زنان ضعیف می‌شود و در نتیجه مثانه می‌تواند داخل واژن پایین بیاید. این افتادگی مثانه باعث می‌شود که ادرار داخل مثانه گیر کند و باقی بماند.

علائم انسداد مجاری ادرار

ممکن است که انسداد مجاری ادرار علائم و نشانه‌ای نداشته باشد. علامت‌های این بیماری به محلی که انسداد روی داده است، کامل یا جزئی بودن، سرعت پیشرفت و تاثیرات آن بر یکی یا هر دو کلیه بستگی دارد. این علامت‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد: درد، تغییر در حجم ادرار تولید شده، سختی دفع ادرار، وجود خون در ادرار، عفونت‌های مکرر مجاری ادرار، فشار خون بالا (بیماری فشار خون).

انواع احتباس ادراری

• احتباس ادراری حاد: به‌طور ناگهانی اتفاق می‌افتد و فقط برای مدت کوتاهی ادامه دارد. افرادی که به احتباس ادراری حاد مبتلا هستند حتی باوجود مثانه‌ی پر به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند ادرار کنند. احتباس ادراری حاد یک بیماری تهدیدکننده‌ی حیات است و نیاز به درمان فوری اورژانسی دارد. این بیماری می‌تواند با احساس ناراحتی یا درد همراه باشد.
• احتباس ادراری مزمن: یک وضعیت طولانی‌مدت است. افراد دچار احتباس ادراری مزمن می‌توانند ادرار کنند. بااین‌حال نمی‌توانند مثانه‌ی خود را کامل تخلیه کنند.

درمان نیامدن ادرار

هدف از درمان انسداد ادراری رفع انسداد یا ایجاد یک مسیر فرعی برای دور زدن محل انسداد است تا بتوان از احتمال آسیب‌دیدگی کلیه‌ها کاست. درمان ممکن است شامل مصرف آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن عفونت‌ها شود.

فرایندهای تخلیه

انسداد ادراری که باعث ایجاد درد شدید شود باید بلافاصله تحت درمان قرار گیرد تا ادرار از بدن دفع شده و موقتاً مشکلی که به دلیل انسداد ایجاد شده است برطرف شود. پزشک (اورولوژیست) ممکن است انجام اقدامات زیر را تجویز کند:

1. استفاده از استنت مجاری ادرار: یک لوله باریک توخالی داخل حالب ها قرار داده می‌شود تا مسیر عبور ادرار را باز نگه دارد.
2. نفروستومی زیر پوستی: پزشک از یک لوله که از طریق کمر وارد بدن می‌شود استفاده می‌کند تا کلیه‌ها را به طور مستقیم تخلیه کند.
3. کاتتر: یک لوله است که از طریق حالب به مثانه متصل می‌شود تا این کیسه را تخلیه کند. در صورتی که مشکلات مثانه موجب تخلیه ضعیف کلیه‌ها شود به کارگیری این روش اهمیت می‌یابد.
4. پزشک به شما خواهد گفت که کدام روش یا کدام ترکیب از روش‌های مختلف درمانی برای وضعیت شما مناسب است. فرایندهای تخلیه ممکن است به طور موقتی یا دائمی مؤثر واقع شوند که بستگی به وضعیت بیمار دارد.

روش‌های جراحی

روش‌های جراحی متعددی برای درمان انسداد ادراری وجود دارد. انتخاب نوع عمل نیز به وضعیت بیماری بستگی دارد. عمل جراحی برای درمان انسداد ادراری با رویکردهای جراحی به شرح زیر انجام می‌شود:

• عمل آندوسکوپی: یک روش کم تهاجمی است که در آن از یک اسکوپ روشن که از طریق مجاری ادرار وارد مثانه و قسمت‌های دیگر دستگاه ادرار می‌شود استفاده می‌گردد. جراح یک شکاف در قسمت آسیب‌دیده یا مسدود شده حالب ایجاد می‌کند تا آن ناحیه عریض شده و سپس یک لوله توخالی به نام استنت را در حالب قرار می‌دهد تا آن را باز نگه دارد. این روش هم برای تشخیص و هم برای درمان به کار برده می‌شود.
• عمل باز: جراح در این عمل یک شکاف روی شکم بیمار ایجاد می‌کند که از طریق آن جراحی را انجام دهد.
• عمل جراحی لاپاروسکوپی که با استفاده از یک لوله کوچک با یک لامپ و دوربین سر آن قرار گرفته است انجام شده و جراح به کمک آن می‌تواند داخل قسمت‌های مورد نظر را ببیند. جراح یک یا چند شکاف کوچک در پوست ایجاد کرده و لوله‌ای که چراغ سر آن قرار گرفته یا ابزار دیگر جراحی را وارد بدن می‌کند.
• مهم‌ترین تفاوت در بین این رویکردهای جراحی مربوط به طول دوره بهبودی و تعداد و اندازه شکاف‌های ایجاد شده برای انجام هر کدام از این عمل‌های جراحی است. پزشک، نوع عمل را تعیین کرده و بهترین رویکرد را برای درمان بیماری شما به کار می‌بندد.

تشخیص انسداد مجاری ادرار

اگر پزشک به انسداد ادراری مشکوک شود برخی از آزمایش‌ها و اسکن‌ها را برای کمک به تشخیص مورد نظر قرار می‌دهد:

• آزمایش خون و آزمایش ادرار: ممکن است پزشک برای تعیین مقدار کراتین و علائم عفونت که نشان می‌دهد کلیه‌ها به درستی کار نمی‌کنند، نمونه خون و ادرار بگیرد.
• اولتراسوند یا سونوگرافی: سونوگرافی از ناحیه پشت ارگان‌های داخل شکم (سونوگرافی رتروپریتونیال) پزشک را قادر می‌سازد تا کلیه‌ها و لوله‌های حالب را ببیند.
• سیستویورتروگرام: این آزمایش برای جریان غیرعادی ادرار انجام می‌شود و برای آن پزشک یک لوله کوچک (کاتتر) را از طریق لوله حالب وارد بدن کرده و رنگی را در مثانه تزریق می‌کند و سپس به وسیله اشعه ایکس از کلیه‌ها، حالب ها، مثانه و مجرای ادرار قبل و در حین ادرار عکس می‌گیرد.
• اسکن هسته‌ای کلیه: همانند پیلوگرام وریدی، پزشک یا تکنسین، رنگی که حاوی مقادیر کمی مواد رادیواکتیو است را در بازوها تزریق می‌کند. به کمک یک دوربین مخصوص رادیواکتیویته شناسایی شده و تصاویری که به پزشک در ارزیابی سیستم ادرار کمک می‌کند گرفته می‌شود.
• سیستوسکوپی: یک لوله کوچک همراه با دوربین و چراغ در مجرای ادرار وارد می‌شود، ممکن است این لوله با ایجاد یک شکاف نیز وارد بدن شود. سیستم نوری به پزشک کمک می‌کند تا داخل مجرای ادرار و مثانه را ببیند.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن): سی تی اسکن ترکیبی از تصاویر گرفته شده به وسیله اشعه ایکس از زوایای مختلف است که به وسیله کامپیوتر پردازش شده تا تصاویر مقطعی از کلیه، حالب ها و مثانه ارائه دهد.
• تصویربرداری به روش رزونانس مغناطیسی (ام آر آی): در ام آر آی از شکم از میدان مغناطیسی و امواج رادیوفرکانسی برای گرفتن عکس‌های تفصیلی از ارگان‌ها و بافت‌های سیستم و مجاری ادراری به کار برده می‌شود.

عوارض احتباس ادرار

افرادی که احتباس ادراری دارند ممکن است دچار عوارضی ازجمله موارد زیر شوند:

عفونت مجاری ادراری

وقتی دستگاه ادراری شما کاملاً تخلیه می‌شود، باکتری‌هایی که به‌طورمعمول وارد دستگاه ادراری شما می‌شوند هنگام دفع ادرار دفع می‌شوند. وقتی دچار احتباس ادراری هستید ادرار شما به‌طور کامل خارج نمی‌شود. این مشکل باعث می‌شود باکتری‌هایی که معمولاً بی‌خطر هستند تکثیر کرده و دستگاه ادراری شما را آلوده کنند. اگر عفونت ادراری به کلیه‌ها سرایت کند مشکلات جدی ایجاد می‌شود.

آسیب به مثانه

عدم درمان احتباس ادراری ممکن است مثانه‌ی شما بیش‌ازحد یا برای مدت طولانی کشیده شود. در صورت کشش بیش‌ازحد یا طولانی‌مدت نیز ممکن است عضلات مثانه آسیب دیده و دیگر نتوانند به‌درستی کار کنند.

آسیب به کلیه

مجاری ادراری به‌گونه‌ای طراحی شده است که ادرار از طریق حالب از کلیه به مثانه رفته و از مجرای ادراری جریان می‌یابد. وقتی دچار احتباس ادراری می‌شوید قادر به تخلیه‌ی ادرار از مثانه نیستید و ممکن است ادرار به کلیه‌ها برگردد. کلیه‌های شما می‌توانند آنقدر پر از ادرار شوند که متورم شده و به اندام‌های اطراف فشار بیاورند. این فشار می‌تواند به کلیه‌های شما آسیب برساند و در بعضی موارد ممکن است منجر به بیماری مزمن کلیه و نارسایی کلیه نیز شود.

بی‌اختیاری ادرار

وقتی مثانه شما کاملاً خالی نشود، می‌تواند منجر به نشت ادرار شود که اصطلاحاً به آن بی‌ اختیاری ادراری یا سرریز می‌گویند.

زمان مراجعه به پزشک

اگر علائم و نشانه‌هایی دارید که شما را نگران می‌کند، با ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی یا مشاوره پزشکی خود قرار ملاقات بگذارید. اگر هر یک از موارد اشاره شده در زیر را تجربه کردید به دنبال مراقبت پزشکی باشید:

1. درد آنقدر شدید است که نمی‌توانید یک جا بنشینید یا موقعیتی راحت برای نشستن پیدا کنید
2. درد همراه با حالت تهوع و استفراغ
3. درد همراه با تب و لرز
4. وجود خون در ادرار
5. مشکل در دفع ادرار

• علت و درمان سوزش ادرار در آقایان
  تاریخ انتشار : 1401-01-31تاریخ بروز رسانی : 1401-02-01


• افتادگی مثانه یا سیستوسل چیست؟
  تاریخ انتشار : 1400-12-10تاریخ بروز رسانی : 1400-12-19


• علل و درمان سوزش ادرار در زنان
  تاریخ انتشار : 1401-02-03تاریخ بروز رسانی : 1401-02-04


• چگونه از کیفیت عملکرد کلیه ها مطمئن شویم؟
  تاریخ انتشار : 1401-07-03تاریخ بروز رسانی : 1401-07-05


• ریفلاکس ادراری یا برگشت ادرار چیست چه علائمی دارد و چگونه درمان میشود؟
  تاریخ انتشار : 1401-03-12تاریخ بروز رسانی : 1401-06-22