نحوه عملکرد کلیه ها و مجرای ادراری

عملکرد سیستم ادراری فیلتر کردن خون و تولید ادرار به عنوان یک محصول جانبی زائد است. اندام‌های دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، لگنچه کلیه، حالب، مثانه و مجرای ادرار است.بدن مواد مغذی را از غذا می‌گیرد و آن‌ها را به انرژی تبدیل می‌کند. پس از اینکه بدن مواد غذایی مورد نیاز خود را دریافت کرد، مواد زائد در روده و خون باقی می‌مانند.

کلیه و سیستم ادراری به بدن کمک می‌کند تا مواد زائد مایعی به نام اوره را دفع کند و مواد شیمیایی مانند پتاسیم و سدیم و آب را متعادل نگه دارد. اوره زمانی تولید می‌شود که غذاهای حاوی پروتئین مانند گوشت، مرغ و برخی سبزیجات در بدن تجزیه شوند. اوره در جریان خون به کلیه‌ها منتقل می‌شود و از آن‌جا همراه با آب و سایر مواد زائد به شکل ادرار خارج می‌شود.

سایر وظایف مهم کلیه‌ها شامل تنظیم فشار خون و تولید اریتروپویتین است که تولید گلبول‌های قرمز خون را در مغز استخوان کنترل می‌کند. کلیه‌ها همچنین تعادل اسید و باز را تنظیم کرده و مایعات بدن را حفظ می‌کنند.

آناتومی دستگاه ادراری و عملکرد اندام‌های آن:

• کلیه‌ها:

یک جفت اندام قهوه‌ای مایل به ارغوانی در زیر دنده‌ها به سمت پشت قرار دارد. عملکرد آن‌ها این است که:

1. مواد زائد و داروها را از بدن خارج کند
2. مایعات بدن را متعادل کند
3. ترشح هورمون برای تنظیم فشار خون
4. کنترل تولید گلبول‌های قرمز

کلیه‌ها اوره را از طریق واحدهای فیلترکننده کوچکی به نام نفرون خارج می‌کنند. هر نفرون از یک توپ تشکیل‌شده از مویرگ‌های خونی کوچک به نام گلومرول و یک لوله کوچک به نام توبول کلیوی تشکیل شده است. اوره همراه با آب و سایر مواد زائد، هنگام عبور از نفرون‌ها و پایین لوله‌های کلیوی، ادرار را تشکیل می‌دهد.

• حالب‌ها:

این لوله‌های باریک ادرار را از کلیه‌ها به مثانه می‌برند. ماهیچه‌های دیواره حالب به طور مداوم سفت و شل می‌شوند و ادرار را به سمت پایین و دور از کلیه‌ها سوق می‌دهند. اگر ادرار به عقب برگردد یا اجازه داده شود که ثابت بماند، ممکن است عفونت کلیه ایجاد شود. تقریباً هر 10 تا 15 ثانیه، مقدار کمی ادرار از حالب‌ها به مثانه تخلیه می‌شود

• مثانه:

این اندام توخالی مثلثی شکل در قسمت پایین شکم قرار دارد. توسط رباط‌هایی که به سایر اندام‌ها و استخوان‌های لگن متصل هستند در جای خود نگه داشته می‌شود. دیواره‌های مثانه شل شده و برای ذخیره ادرار منبسط می‌شوند و هنگام تخلیه ادرار از طریق مجرای ادرار منقبض و صاف می‌شوند. مثانه بالغ سالم معمولی می‌تواند تا دو فنجان ادرار را برای دو تا پنج ساعت ذخیره کند.

• اعصاب مثانه:

اعصاب زمان ادرار کردن یا تخلیه مثانه را به فرد هشدار می‌دهند.

• مجرای ادرار:

این لوله اجازه می‌دهد تا ادرار از خارج از بدن عبور کند.

• ماهیچه‌های دستگاه ادراری:

دستگاه ادراری شامل دو مجموعه ماهیچه است که به عنوان اسفنکتر با هم کار می‌کنند و مجرای ادرار را می‌بندند تا ادرار را در مثانه نگه دارند.

1. عضلات اسفنکتر داخلی: که در گردن مثانه و مجرای ادرار هستند، بسته می‌مانند تا زمانی که مغز سیگنال فرآیند ادرار کردن را بفرستد.
2. عضلات اسفنکتر خارجی: که عضلات اسفنکتر داخلی را احاطه کرده و فشار اضافی برای بسته نگه داشتن مجرای ادرار ایجاد می‌کند. می‌توان آگاهانه اسفنکتر خارجی و عضلات کف لگن را فشار داد تا ادرار نشت نکند.

مفهوم رنگ ادرار:

• ادرار طبیعی و سالم به رنگ زرد کمرنگ یا شفاف است.
• ادرار زرد تیره یا عسلی به این معنی است که بدن به آب بیشتری نیاز دارد.
• رنگ قهوه‌ای تیره ممکن است نشان‌دهنده مشکل کبد یا کم‌آبی شدید باشد.
• ادرار صورتی یا قرمز ممکن است به معنای وجود خون در ادرار باشد.

فرآیند ادرار کردن:

برای ادرار کردن، مغز به ماهیچه‌های مثانه سیگنال می‌دهد که سفت شوند تا ادرار را از مثانه خارج کنند. در همان زمان، مغز به ماهیچه‌های اسفنکتر سیگنال می‌دهد که شل شوند تا ادرار از طریق مجرای ادرار از مثانه خارج شود. هنگامی که همه سیگنال‌ها به ترتیب درست انجام شوند، فرآیند طبیعی ادرار رخ می‌دهد.

اینکه هر چند وقت یک‌بار نیاز به ادرار کردن دارید بستگی به این دارد که کلیه‌ها با چه سرعتی ادرار تولید کرده و مثانه را پر می‌کنند و همچنین اینکه مثانه چه میزان ادرار را می‌تواند به راحتی در خود نگه دارد.

عوامل موثر بر میزان ادرار تولید شده:

مقدار ادراری که تولید می‌شود به عوامل زیر بستگی دارد:

• مقدار مایع و غذای مصرفی
• مقدار مایع از دست رفته از طریق تعریق و تنفس
• برخی داروها، شرایط پزشکی و انواع غذا

لازم به ذکر است که کودکان نسبت به بزرگسالان ادرار کمتری تولید می‌کنند.

سلامت دستگاه ادراری:

با رعایت برخی نکات اساسی می‌توان به حفظ سلامت دستگاه ادراری خود کمک کرد:

• نوشیدن مایعات به خصوص آب کافی
• منظم نگه داشتن حرکات روده
• انتخاب مواد غذایی سالم
• داشتن سبک زندگی سالم
• عدم نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی
• اختصاص زمان کافی جهت تخلیه کامل مثانه
• رعایت بهداشت فردی بخصوص در هنگام مقاربت و اجابت مزاج
• انجام تمرینات عضلات کف لگن